Safsatanın dibi serisinin bu bölümünde yine ülkemizde, güzide Anadolu sokaklarımızdan televizyon stüdyolarına kadar uzanan; bazen iki muhtelif siyasi görüşü savunan esnafımızdan, beşeri gelişimimiz açısından hiçbir ehemmiyet arz etmeyen falanca ünlünün filanca ünlüye olan tavırlarındaki gizli manaları tartışan magazincilere, hatta bazen ilim yuvalarımızın televizyondaki temsilcileri olan akademinin haşin kartalları arasındaki münakaşalara kadar her konuşmada rastladığımız o meşhur saman adam ele alınacaktır. Bu saman adamı ihtilaflı konuşmalarımızda o kadar sık görürüz ki bizim tartışmalarımızda olmasa, o tartışmalardan keyif alamayız. Zaten genelde tartışmalarımızı da hakikatlerin keşfi için bir çaba değil, biraz stres atma biraz da keyif almak için yaparız. Ayrıca yazının başlığında belirtildiği gibi saman adamı dövmek fevkalade konforludur çünkü herhangi bir maliyeti yoktur. Diğer tüm mantık safsataları gibi saman adam safsatası da istediğimiz her tartışmada başvurduğumuz ucuz bir yöntemdir. Peki tam olarak bu saman adam safsatası nedir?
İngilizce’de Strawman fallacy olarak adlandırılan saman adam yanılgısı, bir kişinin karşı tarafın argümanını yanlış veya abartılı bir şekilde temsil ederek daha kolay bir şekilde çürütebilme girişimi olarak tanımlanabilir. Bu yanılgıda, karşı tarafın gerçek argümanı yerine daha zayıf ve çürütmeye daha açık bir argüman oluşturulur ve karşı tarafın aslında kastetmediği şeyler eleştirilir. Bu safsataya başvuran kişinin aslında yaptığı şey, kendine samandan bir adam yaratması ve karşısındaki kişinin fikirleriyle çarpışmak yerine kendi yarattığı samanla dövüşmeyi tercih etmektir.
Örneğin:
"Sokaklardaki başıboş ve sahipsiz hayvanlar şehir yaşamına uymadığı gibi ciddi tehlikeler de barındırdığından bu soruna çözüm bulunması gerektiğini düşünüyorum” diyen A adlı vatandaşa "yani sen tüm masum sokak hayvanlarını öldürelim diyorsun öyle mi? Bu son derece zalimce” diye karşılık veren B adlı vatandaş A kişisinin argümanını yanlış bir şekilde temsil ederek saman adam safsatasına başvurmaktadır.
A isimli vatandaşımızın argümanı, sokaklardaki hayvanların insan sağlığı ve güvenliğine zarar verdiği iken, B kişisi bunu tüm sokak hayvanlarını öldürmek istemek şeklinde abartarak yanlış bir şekilde temsil etmekte, A’nın hiç iddia etmediği bir şeyi A iddia ediyor gibi göstermektedir. B, bunu yaparak çürütmesi son derece kolay hayali bir iddia (tüm sokak hayvanlarının öldürülmesi) ile suni bir cedel yaşayıp galip gelmeyi planlamaktadır. İşte bu durum, B isimli vatandaşın A isimli vatandaşın gerçek argümanını çürütmek için daha zayıf ve çürütmeye daha açık bir hale getirdiği saman adam yanılgısı örneğidir.
Saman Adamı Görünce Yapılması Gerekenler
Eğer girdiğiniz herhangi bir tartışmada karşınızdaki kişinin bir saman adam yaratmaya meylettiğini görürseniz ilk yapmanız gereken şey sükûnetinizi muhafaza etmek. Daha sonra tartışma adabına uygun bir şekilde karşınızdaki kişiye böyle bir fikri savunmadığınızı ve görüşünüzün marjinalize edilip saptırılmasının farkında olduğunuzu hissettirmeniz en makul davranış olacaktır. Bu sarih beyanınıza rağmen karşınızdaki kişi sizinle değil de kendi yarattığı saman adamıyla münakaşa etmeye teşne gözüküyor ise, ki genelde böyle olur, siz de elinizdeki en güçlü silahınızı, yani tartışmama özgürlüğünüzü kullanarak zihin ve beden sağlınıza katkı sağlayacak daha verimli aktiviteleri yapmak üzere muhatabınızı saman adamıyla karanlık ve beyhude bir tartışmada yalnız bırakabilirsiniz.